نگاهی به تاثیر اسنپ‌بک در کسب و کارهای کوچک و متوسط صنعتی: انتظارات تورمی در پیش است

پرداخت‌ها و نظام بانکی

قطع یا محدود شدن کارگزاری بانکی، هزینه و زمان نقل‌وانتقال پول را بالا می‌برد و معامله‌گران خرد را از چرخه‌ی رسمی پول جدا می‌کند؛ این دقیقاً همان مسیری است که در ۲۰۱۲ با قطع دسترسی بانک‌های ایرانی به SWIFT رخ داد.

ماندن ایران در لیست «ریسک بالا» FATF باعث اعمال دقت مضاعف/اَعمال اقدامات مقابله‌ای از سوی بانک‌ها می‌شود؛ با بازگشت تحریم‌های سازمان ملل، تمایل بانک‌های بین‌المللی به «ریسک‌زدایی» بیشتر خواهد شد.

بیمه کشتیرانی و حمل‌ونقل

تحریم‌ها به‌طور تاریخی پوشش بیمه P&I و بیمه بدنه/کالا را پیچیده و گران کرده‌اند؛ در عمل هزینه لجستیک و تاخیر تحویل برای صادرکنندگان و واردکنندگان SME بالا می‌رود.

دسترسی به نهاده‌های تولید و فناوری

پژوهش‌های مستقل نشان می‌دهد تحریم‌ها، واردات نهاده‌های کلیدی تولیدی و فناوری را مختل کرده و به جانشینی «وارداتِ تکنولوژی قدیمی» می‌انجامند: تولید ادامه می‌یابد ولی با بهره‌وری پایین‌تر، کیفیت پایین‌تر و هزینه بالاتر.

این برای واحد‌های کوچک ضربه‌زننده‌تر است چرا که هزینه تمام شده محصول شان بیشتر می‌شود و از سوی دیگر با کاهش قدرت خرید مشتری هم رو‌به‌رو هستند و عملا فروش شان کاهش می‌یابد.

تامین مالی تجارت (Trade Finance)

در معاملات بین المللی بانک‌ها در اعتبار اسنادی، بند‌های «استثنای تحریم» می‌گذارند و کوچک‌ترین ابهام می‌تواند به «عدم پرداخت» منجر شود؛ برای SME‌ها که نقدینگی ناچیزی دارند، این یعنی قفل شدن سرمایه در گردش.

نرخ ارز، تورم و تقاضای موثر

تجرب نشان می‌دهد تشدید تحریم‌ها بر نرخ ارز و تورم به دلایل فنی و همچنین «انتظارات تورمی» تاثیر می‌گذارد؛ SME‌ها با سرمایه در گردش محدود، از شوک ارزی/قیمتی زودتر آسیب می‌بینند. صنایع کوچک به دلیل عقب ماندن از چرخه تولید و کاهش شدید قدرت خرید با کاهش تقاضای موثر رو‌به‌رو می‌شوند و زودتر از صنایع بزرگ آسیب می‌بینند.

چرا SME‌ها «آسیب‌پذیرتر» از بنگاه‌های بزرگ‌اند؟

واقعیت این است SME‌ها وزن بالایی در صنعت (۹۲٪ واحدها) و اشتغال (حدود ۴۵٪) دارند و تمرکز آنها بر زنجیره‌های ارزش محلی/منطقه‌ای قرار دارد با این حال به شدت با مشکلات مالی، کمبود نقدینگی و سرمایه در گردش رو‌به‌رو هستند بنابر این هر گره در پرداخت یا تاخیر در واردات نهاده‌های تولید، به توقف خط تولید ختم می‌شود.

مطالعه‌های بنگاه‌محور در ایران نشان می‌دهد بنگاه‌های کوچک برای بقا به راهبرد‌های «بقا با انعطاف» یعنی تغییر تأمین‌کننده، کوچک‌سازی سبد محصول، پیش‌پرداخت ارزی، روی می‌آورند، اما نتیجه این رویکرد ضعیف‌تر شدن SME‌ها و کاهش نقش آنها در تولید ناخالص داخلی است.

پیامد‌های کلانِ اسنپ‌بک برای اقتصاد SME‌ها

تشدید شکاف مالی تجارت (Trade Finance Gap) برای بنگاه‌های کوچک و متوسط: بانک‌ها در نبود قطعیت حقوقی، به‌ندرت LC یا تأیید کارگزار می‌دهند؛ هزینه سرمایه در گردش بالا می‌رود و رکود دست‌به‌دست با تورم حرکت می‌کند.

فرسایش طبقه متوسط و تقاضای داخلی: شواهد تازه نشان می‌دهد تحریم‌ها در دهه گذشته اندازه طبقه متوسط ایران را به‌طور معناداری کوچک کرده‌اند؛ کاهش قدرت خرید، بازار SME‌ها را محدودتر می‌کند.

کاهش بهره‌وری انرژی/فناوری در صنعت: شاخص‌های شدت تحریم با افت کارایی انرژی در زیربخش‌های صنعتی همبستگی داشته‌اند؛ هزینه تمام‌شده بالا می‌رود.

توصیه‌های سیاستی برای سیاست‌گذاران

• تاسیس صندوق مالی حمایتی از SME‌های صنعتی با هدف کمک به تامین سرمایه در گردش و کاهش آسیب‌های ناشی از کمبود نقدینگی با رویکرد‌های نوین در وثایق

• راه اندازی فرایند‌ها و مکانیسم‌هایی برای تقویت قدرت خرید